در سال‌های اخیر موضوع آسیب‌های جسمانی ناشی از دردها و فشارهای اسکلتی-عضلانی در میان کارگران بیشتر مورد توجه قرار گرفته که ناشی از عدم رعایت استانداردهای بحث ارگونومی است.
به گزارش رویداد شمال به نقل از ایلنا، موضوع بهداشت شغلی در سال‌های اخیر و پس از انبوه حوادث کار و بروز انواع بیماری‌های شغلی در میان کارگران، مبحثی است که در سال‌های اخیر بیش از پیش مورد توجه محافل کارگری و تشکل‌ها و حتی کارشناسان حوزه روابط کار قرار گرفته است. تا پیش از دهه ۱۳۹۰، موضوعاتی مثل مزد، مزایا، امنیت شغلی و تشکل‌یابی به دلیل اهمیت بالای‌شان و آشنا نبودن جامعه با ادبیات ایمنی و بهداشت شغلی، همواره بیش از سایر موضوعات مربوط به کارگران و شاغلین اهمیت داشت و موضوع ایمنی کار و بهداشت حرفه‌ای به ویژه در زمینه آلاینده‌ها و استحکام تاسیسات و… موضوع ارگونومی و سلامت «اسکلتی-عضلانی» که ذیل {بهداشت حرفه‌ای فیزیکی} است، همواره کمتر مورد توجه بوده‌اند؛ این درحالی است که حجم بالایی از بیماری‌های شغلی به ویژه در دوران بازنشستگی، محصول عدم توجه به این بخش است.
اهمیت موضوع ارگونومی؟
ماهانه صدها ساعت از زمانی که انسان‌های شاغل به کار اختصاص می‌دهند، در شرایطی است که نوع استقرار یا «posture» آن‌ها هنگام کار، به سلامت اسکلتی-عضلانی آنان آسیب می‌زند. طرز نشستن، نوع صندلی، نوع ایستادن، شکل بلندکردن اجسام و استقرار در محل کار به شکل ایستاده برای انجام کار، فاصله دستان و پا و. . همه و همه می‌تواند به شکلی غیراصولی و غیراستاندارد باشد که در ابتدای امر شاید دردهای مقطعی ایجاد کرده اما در طولانی مدت مشکلات گسترده اسکلتی و عضلانی مثل «واریس، آرتروز، مشکلات زانو و گردن، بیرون زدگی مهره، کمر درد، دردهای اعصاب و مشکلات عروقی و مشکلات سیاتیک و…» را به همراه آورد.
متخصصین بهداشت حرفه‌ای و شغلی بر این باور هستند که برای کاهش ریسک‌های شغلی مربوط به آسیب‌های اسکلتی و عضلانی، باید از دانش ارگونومی در محل کار استفاده شود. دانش ارگونومی در محیط کار به کلیه دانش‌های مربوط به شکل طراحی محل کار، فرم ابزارهای کار و نحوه استقرار آن‌ها و تجهیزات، محدودیت‌های جسمی و حرکتی کارگران و کارمندان در شرایط کار و نحوه استقرار آن‌ها در برابر ابزار و محیط کار می‌پردازد.
از دهه ۱۳۹۰ به مرور در دستورالعمل‌های بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت و وزارت کار، به مرور نکات مربوط به ارگونومی نیز اضافه شد. اما اینکه این مقولات در بازرسی‌ها و نظارت‌ها نیز مورد توجه قرار بگیرند، موضوعی است که باید دغدغه‌مندان سلامت کارگران و کارکنان شرکت‌ها و کارگاه‌ها به آن بپردازند؛ موضوعی که نه تنها مشمول کارگران کارخانه‌ها و واحدهای صنعتی و کشاورزی، که مشمول سلامت کارمندان در ادارات و محیط کار نیز می‌شود.
کلیه کارمندان، نیروهای خدماتی، خبرنگاران، رانندگان (به ویژه رانندگان خودروهای سنگین) در کنار کارگران ممکن است درگیر مشکلات و خطراتی باشند که به مرور به دلیل عدم رعایت استانداردهای ارگونومیک گریبان نیروی کار را می‌گیرد. این درحالی است که اغلب آنان پس از مشاهده آسیب‌ها در آستانه بازنشستگی، برای اخذ بازنشستگی زودتر از موعد و اثبات سختی و زیان آوری کار خود اقدام می‌کنند اما در پسِ جلسات کمیته‌های سخت و زیان آور، با درب‌های بسته مواجه می‌شوند!
بدن‌هایی که سریعتر از موعد فرسوده می‌شوند!
گفته‌های کارگران و کارمندانی که درگیر مشکلات ناشی از عدم رعایت استانداردهای ارگونومیک هستند، نشان دهنده‌عدم اولویت این موضوع در کنار سایر عوامل زیان بار شناسایی شده در حوزه بهداشت حرفه‌ای است. سالانه میلیون‌ها نفر در جهان براثر بیماری‌های ناشی از اثر مستقیم شغل جان خود را به مرور از دست می‌دهند که این آمار در حوادث کار مستقیماً منجر به فوت درج نمی‌شود. این درحالی است که هزینه وحشتناکی بابت درمان این موارد باید پرداخت شود.
حسن. س راننده تازه بازنشسته شده شرکت واحد اتوبوسرانی که به تازگی بعد از ۲۰ سال در سن ۴۳ سالگی بازنشسته شده، برای تامین هزینه جهیزیه فرزندش به رانندگی در یکی از شرکت‌های تاکسی‌های اینترنتی می‌پردازد. وی از درد شدید زانو و کمر و مفاصل خود شکایت دارد و پزشک اورتوپد به اعلام کرده که برخی مشکلات او ناشی از سال‌ها شرایط کار است.
او که به تازگی وارد دوره میانسالی شده، از نظر سلامت اسکلتی-عضلانی به گفته خود وضعیت یک پیرمرد ۶۰ساله عادی را دارد و مشکلاتی مثل جایگاه ترمز، گاز، کلاژ و دنده در اتوبوس‌ها و فرم صندلی غیراستاندارد که دو دهه با آن کار کرده را عامل بروز دردهای خود می‌داند. اکنون که نگاه می‌کنم، می‌بینم که کاش ۵ سال دیرتر هم بازنشسته می‌شدم اما حداقل تا پایان عمر از این بیماری‌ها و دردهای طاقت فرسا خبری نبود. این درحالی است که هیچ بازرس و مسئولی در این سال‌ها نسبت به بهبود شرایط محیطی کاری ما و رفع سختی و زیان آوری اقدامی نکرد.
مهرناز. خ نیز کارگر یکی از خطوط شرکت قطعه‌سازی خودروی مشهور در جاده کرج تهران بوده است. او می‌گوید ۲۵ سال شکل کار ما به صورت نیمه ایستاده و نیمه نشسته بود و چیزی به نام «زیرپایی» در هنگام نشستن نداشته‌اند. این درحالی است که به ما کارگران در هنگام بازنشستگی می‌گفتند «فقط باید اثبات شود که در محیط کار آلاینده وجود دارد تا مستندات سختی و زیان آوری و بازنشستگی زودتر از موعد فراهم شود!»
وی می‌افزاید: پای ما در هنگام استقرار روی میز کار اغلب آویزان بود و اغلب برای جمع کردن کار باید روی میز نیز خم می‌شدیم. من پس از ده سال کار نهایتاً با حقوق کمتر شغلی اداری پیدا کردم و بیرون آمدم، اما هنوز از دردهای آن ده سال از نظر جسمی در رنج هستم.
مرتضی. الف نیز که سال‌ها کارمند یک شرکت نرم افزاری و پشت میزنشین بوده است، در سن ۳۹ سالگی از التهاب رباط شانه‌ها و التهاب عصب سیاتیک رنج می‌برد. وی می‌گوید: سال‌ها شیوه درست نشستن را بلد نبودیم. من از درد مچ دست نیز بخاطر شکل کار با کیبورد هم برخوردار هستم. هرگز چیزی به نام صندلی و میز استاندارد و رعایت اصول ارگونومی در محیط کار ما که گاه روزانه ۱۲ ساعت در آن بودیم، تعریف نشده بود و حالا در این سن باید برای رفع التهاب قرص‌های خارجی مصرف کنم که هر ۱۵ عدد آن یک میلیون تومان است!
گفته‌های آسیب‌دیدگان عضلانی-اسکلتی ناشی از عوامل «فیزیکی» تهدید بهداشت حرفه‌ای شاغلان، حاکی از کمتر دیده شدن اهمیت موضوع ارگونومی در فضای بهداشت حرفه‌ای است؛ به نحوی که افراد حتی حاضر هستند که مشمول سختی و زیان آوری کار نبوده باشند اما اکنون از این دردها در رنج قرار نگیرند!
متخصصین چه می‌گویند؟
حسن اصیلیان مهابادی (رئیس انجمن متخصصین بهداشت حرفه‌ای ایران) در رابطه با مسئله ارگونومی و جایگاه آن در نظارت‌های کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، اظهار می‌کند: در نزد بازرسان حوزه کار و بهداشت حرفه‌ای طبیعتاً به نظر می‌رسد که موضوع ایمنی و بهداشت اسکلتی و عضلانی فرد در محیط کار بسیار کمرنگ‌تر از سایر عوامل تهدیدزا باشد.
وی افزود: بیشترین تمرکز بازرسان کار و کارشناسان بهداشت حرفه‌ای روی موضوع «ایمنی و حوادث» است و در مرحله بعدی موضوع عوامل شیمیایی کار مورد توجه قرار می‌گیرد. در حوزه مسائل تهدیدات فیزیکی و استانداردهای ارگونومی، شاید برخی کارشناسان و بازرسان به مشکلات توجه کنند و شاید بسیاری نیز توجه نداشته باشند که این هم ناشی از اولویت‌هاست.
محمدرضا لاریجانی (کارشناس و بازرس پیشکسوت بهداشت حرفه‌ای) نیز در این رابطه تاکید کرد: متاسفانه در ایران تازه در سال ۱۳۹۵ دستورالعمل و آیین نامه بهداشت حرفه‌ای در حوزه عوامل فیزیکی مربوط به مسائل عضلانی و اسکلتی و استانداردهای ارگونومی تدوین شد.
وی تاکید کرد: وزارت بهداشت تا قبل از آن مانند وزارت کار هیچ استاندارد ارگونومیکی نداشت. استانداردهای تدوین شده در سال ۱۳۹۵ شامل ده‌ها بند است که توصیه‌های خوبی دارد اما جنبه ارشادی داشته و در عمل آن قدرت و الزام آوری لازم را ندارد. واقعیت این است که واحدهای مشمول موضوعات تهدیدات و ریسک‌های عضلانی و اسکلتی که باید اصول ارگونومی را رعایت کنند، بسیار زیادند. علاوه بر کارگران کلیه کارمندان بخش خصوصی و عمومی و دولتی نیز مشمول هستند و اقدام در جهت توسعه فرهنگ‌سازی و رعایت کردن آن اصول و تغییرات محیطی کار -که برای رعایت استانداردهای آن لازم است- دشوار خواهد بود.
لاریجانی تاکید کرد: واقعیت این است که تلفات و آسیب‌های آلاینده‌ها و عوامل ریسک شیمیایی، آلاینده‌ها و گازها بالاتر است و به همین جهت بطورکلی نسبت به سایر آسیب‌ها اولویت بالاتری (مثلا در قیاس با عوامل فیزیکی و ارگونومیک) محسوب می‌شود. در آیین نامه مشاغل سخت و زیان‌آور ما نیز متاسفانه چون در زمان تدوین آن، آیین نامه و دستورالعملی درباره مسائل ارگونومی و حمل بار و عوامل تهدیدزای فیزیکی تنظیم نشد، لذا شاهد هستیم که در آن آیین نامه نیز کمترین اهمیت به بخش سلامت فیزیکی و عضلانی-اسکلتی فرد کارگر یا کارمند داده شده است.
این کارشناس بهداشت حرفه‌ای تاکید کرد: به همین دلیل و به دلایل مختلف دیگری که هنوز فرهنگ‌سازی نشده است، معمولا در کمیته‌های سخت و زیان‌آور و در بازرسی‌ها به عوامل آسیب‌زای ناشی ازعدم رعایت استانداردهای ارگونومیک توجه نمی‌شود. اینکه مثلا پوسچر یا فرم نشستن، ایستادن، فرم صحیح حمل بار، فرم صحیح استقرار در مقابل میز کار یا کار با دستگاه صنعتی و رایانه و شکل صندلی و میزان نور و… رعایت شود، همه جزء اصول استانداردهای ارگونومیک است که عمدتا در کشور رعایت نشده و به سلامت نیروی کار در هر رده‌ای آسیب می‌زند.
این بازرس سابق خاطرنشان کرد: درست است که عوامل فیزیکی و عضلانی و اسکلتی خطرات قابل توجهی برای بخشی از نیروی کار ایجاد می‌کند اما متاسفانه هنوز در حد آلاینده‌ها و صدا در کشور آسیب ایجاد نکرده که به آن توجه شود. در اثرعدم رعایت استاندارد ارگونومیک شاید یک چهارم یا یک سوم نیروها دچار آسیب جدی شوند اما در اثر عدم رعایت استانداردهای حوزه شیمیایی و آلایندگی و صدا شاید کلیه نیروها آسیب‌های شدید جبران ناپذیر ببینند.
وی اضافه کرد: آسیب‌های شیمیایی و آلاینده بیماری‌های حاد تنفسی، سرطان و عفونت‌های شدید ایجاد می‌کند و عوامل مخرب صدای غیراستاندارد علاوه بر تاثیر مستقیم بر گوش و شنوایی، اعصاب مرکزی، روان، معده، عضلات و حتی بینایی فرد را دچار مشکلات جدی می‌کند و تا این عوامل آسیب‌زای شدید در کشور مورد توجه قرار نگیرند، مجالی برای تاکید روی موضوع استانداردهای ارگونومی که البته آن هم اهمیت دارد، نخواهیم داشت. اما استفاده از فرم استقرار یا پوسچر نامناسب در هنگام کار امری شایع در کشور است و برای آن باید استانداردهای مربوط به حوزه ارگونومی رعایت شود.
در پایان احسان سهرابی (فعال کارگری و عضو پیشین شورای عالی حفاظت فنی وزارت کار) در رابطه با موضوع استانداردهای بهداشت حرفه‌ای فیزیکی گفت: در آخرین اصلاحات آیین نامه سخت و زیان آوری کار، مسئله تهدیدات فیزیکی و ارگونومی را لحاظ کرده است. در این آیین نامه عدم رعایت استانداردهای ارگونومیک را ذیل عوامل تهدیدزای فیزیکی آوردند اما چندان به آن توجه نشده است و تا آن مرحله فاصله داریم.
این فعال کارگری ادامه داد: مسائل مربوط به مشکلات اسکلتی-عضلانی ناشی از کار جزئی از عوامل «بیماری‌های مزمن شغلی» هستند. یعنی مسائلی هستند که در طی ۲۰ یا ۳۰ سال به مرور اثر خود را بر بدن می‌گذارند و کارگر و کارمند در آستانه بازنشستگی می‌فهمد که چه بلایی بخاطر عدم رعایت اصول ارگونومیکی بر سر بدنش آمده است.
وی اضافه کرد: قطعا بررسی عوامل فیزیکی و استانداردهای ارگونومیک نیاز به پایش و بازرسی از بیرون محیط کار دارد. زیرا بسیاری از کارفرمایان ممکن است به صورت سلیقه‌ای بخاطر باکلاس بودن نام ارگونومی و رعایت شدید آن در کشورهای توسعه یافته، مدتی آن را در محیط کار مطرح کنند ولی کمتر اداره، کارگاه یا محیط کاری دیده شده که به این موضوع اهمیت دهند. لذا نظارت‌های مرکزی و خارجی با استانداردهای لازم در این حوزه ضروری است و اینکه با شرکت مشاوری قرارداد بسته شود که مسائل ارگونومی کار را بررسی و توصیه‌هایی بکند، اصلا کافی نیست.
سهرابی تصریح کرد: کارفرمایان عمدتاً به رعایت اصول ارگونومیک در محیط کار به‌عنوان یک عامل هزینه‌زا و تا حد زیادی لاکچری نگاه می‌کنند، اما به این جنبه نگاه نمی‌کنند که‌عدم رعایت استانداردهای آن چطور نیروی کار خودشان را فرسوده می‌کند! اما کارفرما باید به این موضوع نگاه سرمایه‌ای داشته باشد و به این فکر کند که چقدر توجه به این موضوع هزینه‌های خود را کاهش خواهد داد. به نفع کارفرماست که پرونده بهداشتی کارکنان خود را تنظیم کرده و مشخص کند که آیا فرد دچار بیماری‌های اسکلتی و عضلانی است که بعداً ادعای اشتباهی پیش نیاید.
او تاکید کرد: خود دولت هم باید نظارت‌هایی در حوزه تولید استاندارد میز، صندلی و سایر تجهیزات استقرار نیروی کار داشته باشد تا همسو با استانداردهای ارگونومیک باشد. ضمن اینکه علاوه بر آلاینده‌ها حتما به بازرسان وزارت کار و بازرسان وزارت بهداشت پیرامون رعایت نکات ارگونومیک محیط کار باید تذکر داده شود تا آن را نیز جزء شاخص‌های بررسی خود لحاظ کنند.
این فعال کارگری در پایان با اشاره به موضوع بازنشستگی زودتر از موعد گفت: معمولاً تنها عوامل آلاینده شیمیایی و مسئله ارتفاع و عمق کار معیار سختی و زیان آوری کار کارگر و بازنشستگی زودتر آن‌هاست و عوامل فیزیکی و ارگونومی که باید مورد توجه باشند، در آراء کمیته‌های سخت و زیان‌آور لحاظ نمی‌شوند. اما باید توجه داشت که این موضوعات نیز مهم هستند ولی اولویت آن است که در این موارد برخلاف موضوع آلایندگی محیط، سختی و زیان آوری کار توسط کارفرما رفع شود تا شاهد بازنشستگی زودتر از موعد کارگر و آسیب جسمانی به او نباشیم.
هیچ دیدگاهی درج نشده - اولین نفر باشید